په دسمبر 1928ء كښې ډاكټر محمد اقبال د يو كانفرنس په دوران كښې دو قومي نظريه بيان كړه ،^([1]) بيا په 1930ء كښې د اِلٰه آباد په كانفرنس كښې باقاعده طور د عوامو په وړاندې ډاكټر اقبال د دو قومي نظريے اعلان اوكړو.

    دا دو قومي نظريه د ډاكټر اقبال خپل سوچ او فِكر نه وو، په اصل كښې دو قومي نظريه د قرآن و حديث تعليم دے، په اته ويشتمه سيپاره، سورۀ مُمْتَحِنَه كښې د دو قومي نظريے بيان موجود دے. د تحريكِ آزادئ په موده كښې د ټولو نه وړومبے اعلٰى حضرت رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْه دو قومي نظريه پيش كړي وه، په 1897ء كښې د ډاكټر اقبال د دو قومي نظريه پيش كولو نه 29 كاله مخكښې په پټنه كښې يو كانفرنس شوے وو، په هغې كښې اعلٰى حضرت رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْه باقاعده دو قومي نظريه بيان كړي وه. په فتاوٰى رضويه، جلد14 كښې د اعلٰى حضرت رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْه يوه رساله ” اَلْمَحْجَۃُ الْمُؤْتَمِنَہ“ ده. دا رساله اعلٰى حضرت رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْه په 1920ء كښې ليكلي ده، په دې كښې د سورۀ مُمْتَحِنَه د يو څو آيتونو تفسير دے، او د دې په رنړا كښې د دو قومي نظريے  پوره وضاحت شوے دے. ^([2])  

     په اصل كښې په 1857ء كښې چې كله د آزادئ تحريك شروع شو، د هغه وخت نه واخله د ډاكټر اقبال د دو قومي نظرئے بيانولو پورې به مسلمانانو د پوره بَرِّصغير د  آزادئ مطالَبه كوله، ډاكټر اقبال په دو قومي نظريه كښې اصل دا وضاحت پيش كړو چې د اوس نه دِ مسلمانان د پوره بَرِّصغير د آزادئ په ځائے د ځان د پاره د جُدا وطن مطالبه کوي. مخكښې د دو قومي نظرئے بنياد د پوره بَرِّصغير د  آزادئ مطالَبه وه، بيا د دې دو قومي نظرئے په بنياد د جدا وطن مطالبه شروع شوه، يعني بيا صرف تحريكِ آزادي